بقعه خواهر امام در رشت، مأمن بی پناهان

گیلان مامن بسیاری از نوادگان پیامبر بوده است. یکی از این افراد چهارمین دختر امام موسی کاظم و خواهر امام رضاست که برای رهایی از ستم خلافت عباسی و دیدار برادرانش به گیلان سفر کرد. بقعه خواهر امام یکی از معروف ترین اماکن زیارتی در رشت به شمار می رود که از گذشته به نام امامزاده لاله شوی نیز معروف است.

فواطم اربعه چه کسانی هستند؟

بر اساس مستندات تاریخی امام موسی کاظم دارای چهار دختر به نام های فاطمه کبری، فاطمه وسطی، فاطمه صغری و فاطمه اخری بوده است که به فواطم اربعه معروف بوده اند. حضرت معصومه همان فاطمه کبری است که در شهر قم مدفون است. مزار فاطمه وسطی در اصفهان و مزار فاطمه صغری در جمهوری آذربایجان قرار دارد. گفته می شود فاطمه اخری، که مدفن وی در رشت به بقعه خواهر امام مشهور است، آخرین خواهر تنی امام رضا است که برای دیدن امام رضا یا همراه با برادرش سید اشرف الدین به گیلان سفر کرده و در همان جا در اثر بیماری در گذشت.

سید اشرف الدین، فرزند آخر امام موسی کاظم است که در مدینه از مادرش بانو نجمه از قبیله نوبه و زنگبار متولد شد. او در میان برادران امام رضا در علم و زهد و تقوی از همه پیشی گرفت و محبوب امام رضا گشت. از همین رو به لقب اشرف مفتخر شد که نشانه ای از برتری و شایستگی او نسبت به دیگران بود. وی در سال 201 هجری قمری از مدینه به قصد دیدار امام رضا راهی شد، اما چند سالی را در بغداد ماندگار گردید تا به دستور امام رضا در آنجا تبلیغ دینی کند. سپس، به همراه دسته ای از نزدیکان و همراهان علوی خود راهی گیلان شد و تا آخر عمر در آنجا ماند. مردم گیلان معتقدند در این سفر دیگر خواهر امام رضا، فاطمه اخری، نیز در میان همراهان او حضور داشته است.

اهمیت بقعه خواهر امام در بین مردم:

مکان های زیارتی و مقدس در نظر مردم ایران همواره جایگاه بالایی داشته است. مساجد و زیارتگاه ها علاوه بر کارکرد مذهبی، در فرهنگ عامه مردم به عنوان مکانی برای تبادل نظر، حل اختلاف، بست نشینی و حتی اعتراض به نوع حکمرانی به شمار می روند. بقعه خواهر امام نیز در طول قرن ها به زندگی مردمان این دیار گره خورده به نحوی که در دوره ناصری برخی از مجرمین از آن به عنوان مکان بست نشینی استفاده می کردند. در آن زمان رسم بود اگر مجرم یا مقصری خود را به یک مکان مقدس می رساند، تا زمانی که در آنجا بست می نشست، در مصونیت قرار داشت. بعدها این رسم به خاطر نیاز به تأدیب مجرمین از بین رفت.

در دوره مشروطه نیز بقعه خواهر امام محلی برای اعتراض و تظاهرات مردم به شمار می رفت.

هنوز هم این مکان برای مردم اهمیت زیادی در زندگی روزمره دارد. اگر سری به این بقعه بزنید با افرادی رو به رو می شوید که برای ادای نذر خود سفره های نذری پهن کرده اند یا برای برآورده شدن حاجت به آن متوسل شده اند. روحانیون در این بقعه در تمامی ایام سال پاسخگوی سوالات شرعی و اعتقادی مردم هستند.

ساخت و معماری بقعه خواهر امام:

ساخت این بقعه در دوره ناصرالدین شاه در سال 1282 شروع شد. در این سال ملا حسنعلی حسنی ساخت بقعه بزرگی را شروع کرد که دارای صحن، ایوان، مسجد و سرداب نیز بود. کار معماری بنا پس از مرگ ملا حسنعلی به پایان رسید.

در ساخت این بقعه یکی از مجتهدان و متمولان گیلان نیز سهیم بوده است. حاجی ملا رفیع شریعتمدار در سال 1292 اقدام به ساخت یک سر در برای این بقعه کرد. این سر در هنوز هم پابرجاست و روی کاشی کاری های آن تاریخ 1290 ثبت شده است.

بقعه خواهر امام در حال حاضر بازسازی شده است و در روزهای عید و تابستان مملو از زیارت کنندگان و گردشگران می شود.

مسیر دسترسی:

برای زیارت بقعه خواهر امام به رشت، سمت شرقی خیابان استاد مطهری، محله خواهر امام بروید. خانه ها و کوچه های اطراف امامزاده، با معماری سنتی و بام های سفالی شیروانی خود، فضای زیبایی را کنار آن ایجاد کرده اند.

آشنایی با دیگر بقاع متبرکه گیلان:

همان طور که گفتیم خطه گیلان دارای امامزاده های متعددی است که در بین مردم از احترام زیادی برخوردار هستند. یکی از مشهورترین آنها بقعه سید جلال الدین اشرف در آستانه اشرفیه است. نام قدیم این شهر کوچان بوده است و پس از به خاکسپاری پیکر سید جلال الدین اشرف، به حرمت این شخص بزرگوار، به آستانه اشرفیه تغییر نام یافت. سیدجلال الدین، نخستین دولت شیعی را در ایران در گیلان پایه گذاری کرد. دولت او تا 13 سال دوام یافت و پس از آن در سال 223 در جنگی در منطقه لیالمان، حضرت دچار زخم های فراوان شد و در اثر این زخم ها دعوت حق را لبیک گفت. پس از شهادتش، شیعیان به وصیت حضرت، پیکرش را غسل داده، در تابوتی گذاشتند و به سفیدرود سپردند. تابوت پس از طی مسیری به روستای کوچان رسید و مردم مومن این دیار، پیکر سید جلال الدین را از آب گرفتند و در نزدیکی سفیدرود به خاک سپردند. هر ساله حدود نیم میلیون نفر برای زیارت بقعه سید جلال الدین اشرف به آستانه اشرفیه سفر می کنند، به نحوی که این شهر چهارمین شهر مذهبی ایران به شمار می رود.

امامزاده ابراهیم دیگر مرکز زیارتی این استان است که در شهرستان شفت در روستایی به همین نام قرار گرفته است. این روستای کوچک، در دل کوه و در میان جنگل های اطراف، با وجود گنبد نقره‌ای رنگ امامزاده همچون نگینی می درخشد. این روستا یکی از قطب‌های زیارتی، سیاحتی استان گیلان به شمار می رود. امامزاده ابراهیم از فرزندان امام موسی (ع) و از برادران امام رضا (ع) است که درسال 206 هجری قمری به قصد خون‌خواهی امام رضا(ع) به همراه عده‌ای، از مدینه به قم و قزوین و از آنجا به طبرستان و گیلان مهاجرت کرد. طبق برخی اسناد، او در نهایت در این منطقه به شهادت می رسد.

به غیر از بقعه خواهر امام در رشت، آرامگاه شیخ زاهد گیلانی، بقعه دانای علی، امامزاده آقا سید محمد، بقعه بی بی حوریه، بقعه امامزاده صالح و بسیاری دیگر از مکان های مهم زیارتی و گردشگری گیلان به شمار می روند که در مطالب پیشین به معرفی برخی از آنها پرداختیم.