دکتر محمود بهزاد: پرچمدار خرافه زدایی از علم

زیست شناسی نوین ایران خود را مدیون فردی از خطه شمال ایران، رشت، می داند. دکتر محمود بهزاد از دانشمندان معاصر ایران است که به سبب داشتن خانواده ای فهمیده و عالم و نیز پشتکار و هوش خود سهم زیادی در پیشرفت علمی ایران ایفا کرد.

دکتر محمود بهزاد که بود؟

او زاده 22 اسفند 1292 شمسی است. پدرش جواهرسازی به شیوه فرنگی را پیشه کرد و مادرش نیز به تدریس قرآن به زنان اشتغال داشت. وجود این والدین روشن فکر سبب شد که فرزندان خانواده نیز به دنبال درس و تحصیل بروند. پدر خانواده فردی روزنامه خوان، آگاه از مسائل روز و عضو نهضت جنگل بود. همین ویژگی های فکری موجب شد که فرزندان خود و اطرافیان را به تحصیل علم سوق دهد. به نحوی که، یکی از خواهران دکتر محمود بهزاد دندانپزشک و یکی از برادرانش افسر نیروی هوایی شد.

دکتر بهزاد تحصیلات خود را تا مقطع دیپلم در رشت گذراند و از اولین فارغ التحصیلان دیپلمه رشت به شمار می رود.

وی پس از اخذ دیپلم در سال 1311 با دختر یکی از آشنایان خود، بانو احسان غفاری رهبر، ازدواج کرد. حاصل این ازدواج 4 فرزند است که هر یک در زمینه های مختلف از افراد صاحب نام به شمار می روند.

پس از اتمام دوره متوسطه، تحصیلات خود را در دانشسرای عالی ادامه داد و در سال 1314 در رشته علوم طبیعی و تربیتی مدرک خود را با نشان عالی دریافت کرد. در فاصله بین 1314 تا 1324 که فعالیت آموزشی خود را در دبیرستان البرز آغاز کرد، به خدمت نظام وظیفه در کرمانشاه و سپس ترجمه و تالیف کتب مشغول شد. برخی از کتب ترجمه شده توسط وی در این سال ها از مشهورترین آثار او به شمار می روند. دکتر محمود بهزاد مدرک دکترای خود را در رشته  داروسازی در سال 1328 دریافت کرد و پس از آن به تهیه کتب درسی و کمک درسی مشغول شد.

در این راه، دکتر علی زرگری و دکتر صادق مبین نیز به او کمک کردند و حاصل کار این گروه تهیه و تدوین کتب درسی ارزشمندی بود که تا سال ها مرجع آموزش دوره ابتدایی تا پایان دوره متوسطه به شمار می رفت. اصلاح و به روزرسانی مطالب علمی، یکسان سازی رسم الخط مطالب نوشته شده در کتب و فصل بندی کتاب ها از دستاوردهای این گروه بود. یکی از این تغییرات، اصلاح نوشتار اعداد بود. شاید تا به حال نمی دانستید که رسم الخط عدد صفر پیش از این نقطه بوده است. به پیشنهاد دکتر بهزاد رسم الخط این عدد به دایره های توخالی تغییر یافت.

دکتر محمود بهزاد در سال 1340 به تدریس علوم طبیعی به زبان فرانسه در دبیرستان رازی مشغول شد و از همین سال به عنوان ویراستار ارشد در دانشگاه همکاری کرد.

دکتر بهزاد در سال 1360 با نظام پزشکی رشت و انجمن داروسازان ایران همکاری خود را آغاز کرد و به تهیه مقاله، برگزاری کنفرانس و سخنرانی در زمینه پزشکی و داروسازی و انتشار نشریه داروسازان گیلان مشغول شد. تسلط استاد به سه زبان انگلیسی، فرانسه و آلمانی زمینه ساز ترجمه کتاب های متعددی در حوزه زیست شناسی، فیزیولوژی و ژنتیک شد. از دکتر بهزاد تا کنون 80 عنوان کتاب در قالب ترجمه و تالیف، 90 عنوان کتاب در قالب ویرایش و 200 مقاله به صورت ترجمه یا تالیف به یادگار مانده است. این تعداد اثر عنوان پرکارترین نویسنده و مترجم کتاب های علمی را در ایران به دکتر محمود بهزاد بخشیده است. حجم زیادی از این تالیفات را وی به تنهایی و بخشی از آنها را با کمک همکاران خود انجام داده است.

آثار او به قدری مورد استقبال دانش پژوهان و دانشجویان قرار گرفت که برخی از آنها همانند داروینیسم و تکامل به چاپ دهم رسیده است. از نشانه های اعتبار آثار دکتر بهزاد آنکه بیشتر تالیفات و ترجمه های او توسط ناشران معتبری همچون امیرکبیر، خوارزمی، نیل و انتشارات دانشگاه ها به چاپ رسیده است.

شاگردان دکتر محمود بهزاد:

دکتر محمود بهزاد در طول 55 سال عمر پر بار خود در زمینه های مختلفی از جمله زیست شناسی، فیزیولوژی و ژنتیک به تدریس مشغول بود و شاگردان زیادی حاصل این فعالیت علمی بوده اند. دکتر گنج یکی از شاگردان به نام دکتر بهزاد است که در یکی از بیمارستان های فرانسه ریاست تیم جراحی را بر عهده دارد.

وی در تعلیم و تربیت فرزندان خویش نیز تلاش زیادی کرد. حاصل عمر او 4 فرزند است. دکتر فرامرز بهزاد در دانشگاه بامبرگ آلمان به تدریس مشغول است و در ایران با نوشته‌ها و ترجمه‌های بسیاری در مورد آثار کافکا و برشت شناخته شده است. پسر دیگر دکتر بهزاد، هوشنگ در زمینه معماری در شیراز مشغول به کار است و دیگر فرزند او، پریچهر نیز در دانشگاه مونیخ در بخش تحقیقات دستگاه عصبی کار می کند. متاسفانه پسر بزرگ وی، منوچهر در یک تصادف در نزدیکی زالسبورک اتریش کشته شد.

تلاش های علمی:

دکتر بهزاد به عنوان یکی از پرچمداران جنبش علمی ایران معاصر توانست تا حد زیادی خرافات و توهمات شبه علمی را از بین ایرانیان پاک کند. او بر این باور بود که علم باید از فضای مدارس، پژوهشکده ها و دانشگاه ها فراتر برود و به متن زندگی مردم عادی وارد شود تا بتوان به بالندگی و پیشرفت کشور امید بست. دکتر محمود بهزاد را می‌بایست یکی از ستاره‌ های پرفروغ آسمان جنبش علمی کشور دانست که فضای حرکت‌ های علمی در ایران امروز، مرهون دستاوردها و تلاش پیشگامانی همچون اوست که عاشقانه و عالمانه، عمر و زندگی خود را وقف علم و دانش، آموزش، تحقیق، تالیف و ترجمه کردند. به پاس خدمات او در پیشرفت علم و سال ها تحقیق، ترجمه و تدریس عنوان پدر زیست شناسی نوین یا اسیموف ایران به او داده شده است.

وی برای اشاعه علم در جامعه عناوین و موضوعاتی را انتخاب می کرد که مردم را به علوم زیست شناسی، زمین شناسی، ژنتیک و روانشناسی علاقه مند سازد. کتاب های زیر برخی از مشهورترین عناوین تالیف یا ترجمه شده توسط او هستند که هنوز هم به چاپ می رسند:

• بیولوژی برای همه
• آیا به راستی انسان زاده میمون است؟
• روانشناسی فیزیولوژیک
• سرگذشت زمین
• راز وراثت
• داروین چه می گوید؟

سرانجام:

دکتر محمود بهزاد در پی ابتلا به بیمار سرطان معده در شهریور 1386 در منزل خود در رشت چشم از جهان فروبست.