عزیز طویلی: راوی تاریخ پربار بندر انزلی

عزیز طویلی محقق برجسته بندر انزلی از مشاهیر استان گیلان است که در طول عمر پر بار خود کتاب های زیادی را نوشت و آثار مهمی درباره بندر انزلی از او به جا مانده است. وی از افتخارات گیلان است که متاسفانه به دلیل نبود حامی مالی و چاپ نشدن بسیاری از آثارش، حتی برای بسیاری از مردمان گیلان نیز ناشناخته مانده است.

مرور کوتاهی بر زندگینامه عزیز طویلی:

عزیز طویلی در سال 1311 دیده به جهان گشود. وی پس از اتمام دوره تحصیلات خود در سال 1330، به استخدام نیروی دریایی درآمد. در سال 1350 اولین جلد کتاب خود را منتشر کرد. او در سال 1369 به عضویت هیئت ریئسه انجمن شعر و ادب «ساحل» در آمد. این انجمن بعدها به «شیدا» تغییر نام داده شد. از سال 1376 مسئولیت انجمن بر دوش او گذاشته شد. وی در بهمن 1378 از ریاست انجمن کناره گیری کرد.

پشتکار وی در تمام جنبه های زندگیش نمود عینی داشت، به نحوی که حتی در زمینه شغلی خود نیز مشهور به آن بود که کمترین مرخصی را از کار گرفته بود. این تلاش و همت در حوزه نویسندگی که علاقه شایانی به آن داشت، ثمره پرباری داشت. عزیز طویلی در طول عمر پر بار خود بیش از 50 جلد عنوان کتاب نوشت اما به علت مشکلات مالی و پیدا نکردن حامی مالی تنها تعداد کمی از آنها به چاپ رسید. هر چند در طول عمر خود، بسیاری از کتاب هایش در کتابخانه شخصی وی باقی ماند و به چاپ نرسید، اما پس از مرگش تلاش هایی برای چاپ آثارش شروع شد.

تاریخ جامع بندر انزلی در چند جلد نوشته شده و به چه عناوینی می پردازد؟

کتاب 9 جلدی «تاریخ جامع بندر انزلی» مهم ترین نوشته اوست که به تاریخ پر افتخار بندر انزلی می پردازد. این کتاب از نظر بررسی تمام جنبه های تاریخی و فرهنگی بندر انزلی و معرفی سابقه درخشان شهر در حوزه های مختلف هنری، ورزشی، رزم و بزم، اهمیت زیادی برای تاریخ دوستان بالاخص علاقه مندان به تاریخ گیلان دارد و مرجع خوبی برای مطالعه به شمار می رود.

این کتاب در پنج جلد به چاپ رسیده است، اما عزیز طویلی تنها شاهد چاپ دو جلد اول آن در طول حیات خود بود. جلد اول این کتاب در 1120 صفحه روایت گر تاریخ بندر انزلی است و جلد دوم آن با همین موضوع در 1200 صفحه به چاپ رسیده است.

نویسنده در جلد سوم این کتاب به 400 سال تسلط خارجی ها بر این منطقه از جمله روس ها، انگلیسی ها، حوادث جنگ جهانی اول و دوم می پردازد. عزیز طویلی در این جلد تاریخ بندر انزلی را تا سال 1325 روایت می کند و تاریخ پر فراز و فرود این دوره از اشغال گری و سلطه را برای خوانندگان شرح می دهد. جلد چهارم با تمرکز بر روی زندگینامه شعرای قدیم و جدید گیلان منتشر شده است و جلد پنجم به زندگی هنرمندان تئاتر، سینما، نقاشان، خطاطان، نوازندگان، خوانندگان و دیگر هنرمندان این خطه سرسبز می پردازد.

رسوم، ورزش ها و بازی های محلی سهم مهمی در شکل گیری فرهنگ هر قومیت دارند. عزیز طویلی در جلد ششم ورزش های محلی قدیمی و جدید بندر انزلی را در 4500 صفحه معرفی می کند. جلد هفتم به ادبیات عامیانه بندر انزلی پرداخته است و ضرب المثل های محلی و پند و اندرزهای این شهر مرور شده است. جلد هشتم این کتاب درباره احزاب سیاسی و جلد نهم درباره زندگینامه دانشمندان، مخترعان، نویسندگان و مشاهیر بندر انزلی در حدود 1300 صفحه است.

در مجموع، حاصل تلاش بی وقفه عزیز طویلی کتابی است در نه جلد و 19 هزار صفحه که بی شک هیچ کس نمی تواند منکر کار عظیمی باشد که برای این تعداد صفحه لازم است.

چه کتاب های دیگری از عزیز طویلی به یادگار مانده است؟

هر چند مهم ترین کتاب عزیز طویلی «تاریخ جامع بندر انزلی» است و عمدتا به آن شناخته می شود، اما حاصل عمر این نویسنده پر تلاش چندین عنوان کتاب دیگر نیز هست که مطالعه آنها خالی از لطف نیست. این نویسنده، به جز روایت گری تاریخ، به نوشتن رمان، داستان های جنایی و پلیسی و بررسی تاریخ و رسوم سایر قومیت های ایران نیز پرداخته است. ثمره تلاش های شبانه روزی عزیز طویلی چاپ چندین عنوان کتاب بود که برخی از آنها عبارتند از:

• کتاب تاریخ جامع بندر انزلی
• طلاییه داران نور امید
• شهرهای شمالی ایران به زیر آب می روند؟
• گشتای ایران (خلاصه ای از تاریخ انزلی)
• جنگ های پیله داربن
• جنگ های ایران و روس
• قوم مندائیان صابئین در اهواز
• عملیات افتخار آمیز (داستان قدیمی ایرانی)
• خواب هایی که تعبیر شد
• آیا تخت جمشید درست است؟
• دریای کاسپین
• تاریخچه معارف آموزش و پرورش انزلی

به جز عنوان های فوق، عزیز طویلی چندین عنوان رمان نیز به نام خود منتشر کرده است که به عنوان نمونه می توان به رمان «بازگشت» اشاره کرد. «عبرت» و «کلید» دو کتاب نوشته اوست که در حوزه داستان به چاپ رسیده اند.

کمتر نویسنده ای است که هم بتواند راوی تاریخ باشد و هم بتواند خواننده را با خود در هزارتوی معماهای پلیسی همراه کند. «رازی که هرگز فاش نشد»، «قتل در تالاب» و «باند نقاب داران» از کتاب های وی هستند که در ژانر پلیسی-جنایی نوشته شده اند و کشش خوبی از نظر داستان پردازی و معماسازی دارند.

به غیر از نویسندگی، عزیز طویلی در شاعری نیز دستی بر آتش داشت و از او کتاب «اشعار عزیز طویلی» با حدود 100 هزار بیت شعر به یادگار باقی مانده است.

وی در 800 صفحه، زندگینامه خود را نیز به رشته تحریر درآورده است که مطالعه آن خالی از لطف نیست.

جنگ های قوای ایران و روس از موضوعات مورد علاقه این نویسنده و محقق برجسته بوده است. کتاب «جنگ پیله داربن» داستان نثری است که داستان مبارزه مردم دلیر رشت را با تیر و کمان و داس با قوای متجاوز روس به تصویر کشیده است. او در کتاب «جنگ های ایران و روس» نیز به خلاصه ای از تاریخ این درگیری ها می پردازد.

«به دنبال روشنایی» از دیگر تالیفات تاریخی مهم اوست که به تاریخ صدهزار ساله ایران می پردازد.

سرانجام این محقق برجسته گیلانی که سال های زیادی از عمر خود را صرف زنده نگه داشتن فرهنگ و تاریخ این خطه کرد، در روز 4 آبان سال 1395 در سن 84 سالگی چشم از جهان فروبست.